هر جسم و پدیده‌ای در هستی دارای مزاج و تدابیر خاص خود است. از جمله این پدیده‌ها، فصول سال است. مد نظر قرار دادن مزاج
فصل ها و دخالت دادن فصل و موقعیت جغرافیایی، در تغذیه مناسب آن فصل در پیشگیری از بیماری ها بسیار اهمیت دارد. در واقع فراتر از تغذیه، بایستی بدانیم که تغییر مزاج فصل ها در تغییر مزاج انسان مؤثر است و ضروری است با رعایت تدابیر هر فصل و تنظیم سبک زندگی متناسب با فصل، از ابتلا به بیماری ها پیشگیری و تندرستی خود را حفظ کنیم.
مزاج فصل تابستان، گرم و خشک است. به عبارت دیگر، گرما در این فصل بیشترین حد خود را دارد و خشکی هوا و طبیعت هم بیشتر است.

اثرات تابستان بر بدن
در تابستان همه اخلاط بدن به ویژه خلط صفرا برانگیخته می شود همچنین تولید صفرا نسبت به دیگر فصول سال افزایش می‌یابد. هوای گرم و معتدل اواخر بهار و اوایل تابستان خون بدن را افزایش می دهد و موجب سرخ شدن رنگ پوست می‌شود ولی گرمی شدید هوا در فصلتابستان سبب گشادی منافذ پوستی و در نتیجه افزایش تعریق، کاهش ادرار و تحلیل اخلاط و حرارت غریزی بدن می شود. بدین ترتیب باطن بدن رو به سردی می‌گذارد و از همین رو دستگاه گوارش، دچار سستی و ضعف می‌گردد.
همچنین ضعف قوای ذاتی بدن در تابستان سبب می‌شود بیماری‌های قدیمی و مزمن عود کنند، سردرد و کندی حواس و خواب‌آلودگی پیش می‌آید، خواب طبیعی کم می‌شود، خون دماغ، خونریزی ‌های رحمی و اسهال خونی نسبت به سایر فصول شدت می‌گیرد، اشتها کاهش و عطش افزایش می‌یابد.
در تابستان گرمی مزاج قلب نیز افزایش می یابد و این گرمی از راه قلب به همه بدن سرایت می‌کند. اگر در بدن، رطوبت خلطی بیش از حد طبیعی باشد، این گرمی فصل می‌تواند موجب بیماری‌های عفونی و تب گردد. لذا در تابستان‌های بسیار گرم، انواع تب‌های عفونی شایع می‌شود.
البته هوای گرم تابستان برای بلغمی‌مزاجان، پیران و کسانی که به بیماری‌های سرد مانند تشنج، فلج، بیماری‌های روماتیسمی و … دچارند، سودمند است زیرا هوای تابستان، رطوبت را کاهش می‌دهد و سردی را تعدیل می‌نماید امّا صاحبان مزاج‌های گرم و خشک (صفراوی‌ها و به خصوص صفراوی‌های جوان) در این فصل، با مشکلات متعدد روبرو می‌شوند.

تدابیر طب ایرانی برای تابستان

تغذیه؛ در فصل گرم تابستان حرارت تمایل به سطح بدن دارد و از حرارت ذاتی کاسته می شود از این رو قوای جسمانی ضعیف شده و به تدریج دستگاه گوارش نیز ضعیف‌ ‌می شود در نتیجه در تابستان باید از مصرف غذاهای سنگین مانند آش‌ها، آبگوشت، کله‌پاچه، فسنجان و… پرهیز و مصرف کباب‌ها را هم محدود نمود. غذاهایی مانند آش‌های ساده، رقیق و با گوشت و حبوبات کم، با چاشنی‌های کمی‌ترش مانند آلو بخارا، دانه انار و غوره، می‌تواند جایگزین مناسبی برای مواد غذایی ذکر شده باشند.
در فصل تابستان بایستی از مصرف خوردنی‌های گرم و خشک مانند غذاهای خیلی‌تند، شور یا شیرین پرهیز و در مقابل مصرف مواد ترش مانند غوره، سماق و … را بیشتر نمود.
گوشت قرمز به دلیل داشتن گرما و حرارت زیاد در فصل تابستان باید کمتر مصرف شود، بخصوص گوشت شتر که مزاج بسیار گرمی دارد. در میان انواع گوشت سفید، با وجود اینکه گوشت سفید نسبت به گوشت قرمز دام، مزاج ملایم تری دارد اما گوشت پرندگانی مانند کبک و بلدرچین به سبب گرمای زیادی که تولید می‌کنند، در این فصل باید کمتر مورد استفاده قرار گیرند.
گوشت مرغ و ماهی گرمای کمتری دارد و به ‌خصوص ماهی که با داشتن مزاج سرد و تر به شرطی که با ادویه تند و شور نشده و آبپز باشد، برای این فصل بسیار مناسب است.
در تابستان مصرف شربت‌های سکنجبین، لیمو، انار، نارنج، آب یا فالوده سکنجبینی هندوانه و فالوده سکنجبین خیار، در کنار خوردن میوه‌های تر و ملس تابستانی مانند آلبالو، گیلاس، آلو، توت سیاه، سیب ترش و سبزی جاتی همچون کاهو (به همراه سکنجبین نعناعی)، کدو، اسفناج و خیار برای رفع عطش و تعدیل دمای بدن توصیه ‌می‌شود.
خواب، رطوبت بدن را افزایش و کم‌خوابی، خشکی بدن را افزایش می‌دهد. از این رو افراد، به خصوص افراد گرم مزاج، باید در فصل تابستان خواب کافی داشته باشند.
فعالیت بدنی و ورزش در تابستان، باید سبک و در حد ضرورت و محدود به ساعات خنک اوّلیه روز باشد. چرا که ورزش و حرکت، حرارتی علاوه بر حرارت فصل تولید می‌کنند و با تحریک و برانگیختن اخلاط به ویژه خلط صفرا موجب بیماری می‌شوند.
استحمام و دوش گرفتن در طول روز باعث کاهش حرارت بدن می‌شود ولی دقت کنید که برای این کار از آب ولرم استفاده کنید و پس از استحمام، در معرض هوای خنک وسایل سرمایشی قرار نگیرید. عدم توجه به این امر اسپاسم های متعدد در ناحیه گردن و کمر و گاهی سردرد را برای شما به همراه خواهد داشت.
بهترین نوع لباس در تابستان، لباس نخی (کتانی) است که طبع خنکی دارد، جاذب عرق است و به بدن نمی‌چسبد. لباس‌های حاوی الیاف مصنوعی و نایلون، با چسبیدن به بدن و بستن منافذ پوستی، مانع تعریق مناسب شده، علاوه بر افزایش حرارت داخلی، بوی بد عرق را نیز موجب می‌شوند.
استرس در هیچ وقتی از سال خوب نیست اما در تابستان، با افزودن خشکی بدن مشکل زیادی تولید می‌کند. از آن بدتر، خشم و غضب است که خشکی و گرما را با هم به همراه می‌آورد.
عرق سوز شدن در این فصل، به ویژه در افراد گرم مزاج شایع است. رعایت تدابیر تابستانه از بروز این مشکل جلوگیری می‌کند. در صورت بروز این مشکل، استحمام با آب ولرم و مالیدن روغن های گیاهی روی محل عرق‌سوز شده، به بهبود سریعتر کمک می‌کند.
خون‌گیری شامل حجامت، فصد، زالواندازی و … در تابستان باید به حداقل برسد و به موارد کاملاً ضروری محدود شود. در موارد ضروری نیز خون‌گیری در وقت خنکی نسبی هوا (ابتدای روز) انجام شود.
مانند سایر تدابیر و توصیه های طب سنتی ایرانی، تدابیر ذکر شده نیز بر اساس مزاج و وضعیت جسمانی هر شخص بایستی به کار گرفته شود. طبیعتا همان قدر که یک فرد صفراوی مزاج (گرم و خشک)، نیاز به اجرای دقیق این تدابیر دارد تا فصل تابستان را با سلامتی پشت سر بگذارد، یک فرد بلغمی (سرد و تر)، چه بسا نیازی به این تدابیر نداشته بلکه گرمای تابستان برایش مفید نیز هست. افراد دموی (گرم و تر) در رعایت تدابیر تابستانی به افراد صفراوی نزدیکند امّا افراد سوداوی (سرد و خشک) باید بیشتر به دنبال جبران رطوبت بدن خود باشند و نیاز زیادی به کاهش گرمای درونی بدن ندارند.