• 

روش های کاربرد گیاهان دارویی

بسته به درجه استحکام یا لطافت بافت های گیاهی، محل ذخیره ترکیبات موثره در گیاه (بخش های سطحی یا داخلی گیاه)، تاثیر حرارت بر ترکیبات موثره گیاهی، نوع حلال مورد نیاز برای استخراج ترکیبات موثره، نحوه تاثیر ترکیبات موثره گیاهی بر انسان و … نحوه کاربرد گیاهان دارویی متفاوت است. از جمله مهمترین شکل های کاربرد گیاهان دارویی عبارت است از دم کرده، جوشانده، خیسانده، شربت، تنتور و الگزیر. این شکل های مختلف کاربرد چه تفاوتی با یکدیگر دارند و در چه زمانی باید از هر یک از آنها استفاده نمود؟ با مطالعه این مقاله، پاسخ این سوالات را خواهید یافت…

دم کرده (Infusion):

دم کرده ساده ترین شیوه کاربرد گیاهان دارویی است. اندام های گیاهی مورد استفاده برای دم کرده اصولاً گلبرگ ها و برگ های گیاهان دارویی هستند زیرا نازک و ظریفند. در صورتی که بخواهیم از قسمت های دیگر مانند ساقه، ریشه و یا دانه ها، دم کرده تهیه کنیم حتماً باید آن ها را له، خرد و یا پودر نمود. در صورتی که ترکیبات موثره گیاهان دارویی در اثر جوشیدن و قرار گرفتن روی حرارت مستقیم آسیب ببنند و یا تخریب شوند آنها را به صورت دم کرده مورد استفاده قرار می دهند. شیوه تهیه دم کرده بدین صورت است که اندام های گیاهی را در ظرف مناسبی (مانند قوری) ریخته و سپس آب در حال جوش را بر روی آنها می ریزیم، درب قوری را برای مدتی (حدود نیم ساعت) می بندیم تا مخلوط زود سرد نشود؛ در این مدت زمان مواد موثره در آب گرم حل شده و پس از عبور مخلوط از صافی، محلول تهیه شده که حاوی ترکیبات موثره است دم کرده یا دمنوش نام دارد و دارای خاصیت دارویی است.

جوشانده (Decoction):

روش دیگر کاربرد فرآورده های گیاهی جوشاندن است و به محلولی که از این شیوه به دست می آید، جوشانده می گویند. در فرآیند جوشاندن گیاهان دارویی نسبت به دم کردن آنها، میزان بیشتری ماده موثره استخراج می شود. غالباً عمل جوشاندن برای استخراج ترکیبات موثره اندام های سخت گیاهی (مانند ریشه، پوست، سرشاخه و بعضی دانه ها)، گیاهانی که ترکیبات موثره آنها در اثر حرارت تخریب نمی شود و یا گیاهانی که ترکیبات موثره آنها به سادگی در آب حل نمی شود، کاربرد دارد. در این روش ابتدا اندام های گیاهی خشک را درون ظرف مناسبی ریخته و آب سرد را به آنها اضافه می کنیم؛ ظرف را روی شعله قرار می دهیم و اجازه می دهیم آب به جوش بیاید سپس شعله را به گونه ای تنظیم می کنیم که مخلوط تا حدود یک ساعت به آرامی بجوشد. پس از آن، برای مصرف لازم است که مخلوط از صافی رد شود. توجه داشته باشید که جوشانده را بایستی به صورت تازه مصرف نمود و حداکثر می توان آن را برای مدت یک روز در جای خنک نگهداری کرد.    

شربت (Syrup):

در صورتی که به جوشانده یا دم کرده گیاهان دارویی، عسل و یا شکر بیفزاییم، شربت به دست می آید. شربت ها اکثراً برای سرفه مفید هستند و به علت شیرینی برای بچه ها مناسبترند. در صورتی که شربت با عسل تهیه شده باشد اثر نرم کنندگی بیشتری نسبت به شربت تهیه شده با شکر دارد. برای تهیه شربت لازم است دم کرده یا جوشانده را در ظرف مناسبی ریخته و روی حرارت ملایمی قرار دهیم سپس مقدار مناسبی عسل یا شکر به آن اضافه نماییم؛ سپس محلول را هم می زنیم تا عسل یا شکر در آن حل شده و محلول کمی غلیظ تر شود. توجه داشته باشید که شربت ها ممکن است دچار تخمیر شوند و گاز تولید کنند بنابراین بهتر است از چوب پنبه برای درپوش ظرف شربت استفاده شود تا در صورت فشار گاز تولید شده، چوب پنبه به بالا بپرد وگرنه چنانچه درب ظرف درپیچ دار باشد ممکن است شیشه بترکد.

الگزیر (Elexir) و تنتور (Tincture):

از گذشته تا به امروز الگزیر و تنتور یکی از بهترین اشکال کاربرد گیاهان دارویی هستند. این دو، محلول های هیدروالکلی (مخلوط آب و الکل) عصاره گیاهان دارویی می باشند. بدین معنا که در تهیه این دو به گونه ای عمل می شود که استخراج ترکیبات موثره گیاهان دارویی به وسیله ترکیب دو حلال آب و الکل انجام شود و مواد موثره پس از استخراج، وارد مخلوط این دو حلال می شوند. در صورتی که درجه الکلی ترکیب دو حلال، ۲۵ درصد باشد (یعنی محلول حاوی ۲۵ درصد الکل و ۷۵ درصد آب باشد) فرآورده حاصله تنتور نامیده می شود و در صورتی که درجه الکلی آن حدود ۶۰ درصد و یا بالاتر باشد فرآورده حاصله الگزیر خوانده می شود. تنتور و الگزیر برای استخراج ترکیبات موثره برخی گیاهان کاربرد دارد اما کلیه قسمت های گیاهان برای تهیه این دو می تواند مورد استفاده قرار گیرد. الکل مورد استفاده در تهیه تنتور و الگزیر حتماً بایستی الکل اتیلیک قابل شرب باشد. در واقع الکل علاوه بر نقش استخراج ترکیبات موثره گیاهان دارویی، نقش محافظ و ضدمیکروب را داراست از این رو گفته می شود که عصاره هیدروالکلی استریل است و می توان تا حدود دو سال از آن نگهداری کرد بدون آنکه فاسد شود و همچنین کیفیت و کمیت مواد موثره موجود در آن تغییر نماید. روش تهیه تنتور بدین صورت است که ابتدا اندام های گیاهی را در ظرف شیشه ای دردار و مناسبی ریخته و بر روی آن ترکیب آب (۷۵%) و الکل (۲۵%) را اضافه می کنیم به گونه ای که ترکیب حلال ها کاملاً روی گیاهان را بپوشاند. سپس درب ظرف را بسته و آن را به مدت دو هفته در جای خنک قرار داده و گاهی آن را تکان می دهیم. پس از گذشت این زمان، مخلوط را از صافی رد نموده و تفاله ها را با دستگاه پِرس و یا با دستکش پلاستیکی به خوبی فشار می دهیم تا در آن چیزی باقی نماند. محلول صاف شده را درون یک بطری قهوه ای رنگ و یا ظرفی که از آن نور عبور نکند، می ریزیم. همانطور که پیش از این نیز اشاره شده است، تفاوت شیوه تهیه تنتور و الگزیر در نسبت الکل و آب اضافه شده است. هنگام مصرف عصاره های هیدروالکی می توان آنها را با آب، آب میوه و یا عسل رقیق کرد تا بتوان مزه آنها را تحمل نمود. از آنجایی که در تهیه عصاره های هیدرو الکلی از ماده اضافی و نگهدارنده ای استفاده  نمی شود، این عصاره ها سازگاری بهتری با بدن دارند اما در صورتیکه این عصاره ها را خشک نموده تا به صورت اشکال جامد مانند قرص یا کپسول درآیند باید به آنها مقداری ماده شیمیایی افزود که این مواد فرعی اضافه شده برای برخی افراد حساسیت زاست و با عوارض جانبی همراه است. تنها مزیت فرآورده های جامد طعم مطلوب تر آنها نسبت به فرآورده های مایع است اما فرآورده های مایع آثار درمانی سریعتری را ایجاد می کنند.

.راه های ارتباطی:

• آدرس تلگرام جامعه گیاه درمانی ایران irihmsir@
• آدرس اینستاگرام جامعه گیاه درمانی ایران irihmsir