کشت گیاهان دارویی راهکاری مهم در کاهش مصرف آب
اراک – ایرنا – گیاهان دارویی از جمله گیاهان کم آب بر به شمار می روند که کشت آن ها در اراضی کشاورزی علاوه بر افزایش در آمد چند برابری برای کشاورزان میزان مصرف آب را نیز به نصف می رساند.تغییر اقلیم، کاهش بارندگی ها و الگوی آب و هوایی در چند سال اخیر کاهش آب برخی رودخانه های سطحی و افت آب های زیر زمینی را به همراه داشته که به دلیل وسعت این تحول الگوی کشت در مناطق نیمه خشک و خشک نظیر استان مرکزی تغییراتی داشته و محوریت پیشنهادات کارشناسان بر بهره گیری از گیاهان کم آب قرار گرفته است.به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی جایگزینی کشت گیاهان دارویی با گونه های زراعی آب بر افزایش هشت تا ۱۰ برابر درآمد کشاورزان و کاهش مصرف آب کشاورزی را تا یک سوم به همراه دارد.بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور ۱۵۰ هزار هکتار است اما این میزان در برنامه اقتصاد مقاومتی باید به ۲۸۴ هزار هکتار برسد.ایران به عنوان یکی از ۱۰ خاستگاه مهم گونه زایی گیاهی در جهان مطرح است و ۱۶۷ خانواده از گیاهان آوندی شامل یک هزار و ۲۱۵ جنس، حدود هشت هزار گونه، زیرگونه، واریته و یا دورگه در کشور وجود دارد که در مقایسه با سایر کشورهای جهان از نظر شمار گونه های گیاهی در رتبه هشتم، از لحاظ گونه های انحصاری در رتبه پانزدهم و از نظر تنوع گونه ها در خاورمیانه شناخته شده است.استان مرکزی با ۲۹ هزار و ۱۲۶ کیلومتر مربع وسعت یک و ۸۲ صدم درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که به دلیل قرار گرفتن در زاویه برخورد ۲ رشته کوه البرز و زاگرس دارای شرایط آب و هوایی متنوعی است که این مهم موجب تنوع گیاهی بالایی در نقاط مختلف استان شده است.یک هزار و ۲۰۰ گونه گیاهی در استان مرکزی شناسایی شده است که بیش از ۲۲۷ گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است.معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی در این خصوص گفت: سال های کم آبی واقعیت کنونی کشور است و سیاست های وزارت جهاد کشاورزی در تغییر الگوی کشت و بهره گیری از گیاهان کم آب بر و توسعه کشت گیاهان دارویی به دلیل سازگاری با اقلیم خشک در دستور کار این وزارتخانه قرار دارد.احمد اسدی افزود: ویژگی های گونه های گیاهی دارویی در مصرف کم آب و درآمدزایی مناسب اشتیاق کشاورزان را به کشت این محصولات برانگیخته و هرسال تمایل طیف بیشتری از کشاورزان استان برای تغییر الگوی کشت رقم می خورد.وی ادامه داد: رزماری، اسطوخودوس، نعنا فلفلی، آلونه ورا، آویشن، گل گاوزبان، بارنج، پونه، زیره سبز، کدوی پوست کاغذی، کاسنی، سرخارگل و مریم گلی از جمله گیاهان دارویی کشت شده در اراضی کشاورزی استان مرکزی است که به دلیل اقلیم مناسب استان عملکرد آن ها در این منطقه نسبت به سایر نقاط کشور بسیار مناسب است.معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی کشت زعفران را دیگر گیاهان دارویی مورد استقبال کشاورزان استان دانست و گفت: ۲۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان امسال به کشت این محصول اختصاص یافته که نسبت به سال گذشته که ۱۶۰ هکتار بود حدود ۲۵ درصد افزایش یافته است.اسدی خاطر نشان کرد: با توجه به شرایط آب و هوایی و زمین مستعد در هر هکتار از اراضی کشاورزی استان مرکزی حدود چهار کیلوگرم زعفران تولید می شود.وی ادامه داد: سال گذشته ۶۰۰ کیلوگرم محصول زعفران از اراضی کشاورزی استان مرکزی برداشت شده است.معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: کشت زعفران در این استان برای ۵۶۰ نفر به صورت مستقیم ایجاد کرده است.اسدی شهرستان های خمین، محلات، دلیجان و کمیجان را از مهمترین کانون های تولید محصول زعفران در این استان عنوان کرد و ادامه داد: خمین و کمیجان بیشترین سطح زیر کشت و تولید محصول زعفران در استان را به خود اختصاص داده اند و تولید زعفران در این شهرستان ها روند افزایشی دارد. وی خاطر نشان کرد: ایجاد شرکت تعاونی زعفران کاران استان برای افزایش تولید و زمینه توسعه صادرات زعفران از برنامه های اولویت دار جهاد کشاورزی این استان است و امید می رود با ایجاد این تعاونی زمینه صادرات زعفران به صورت مستقیم از این استان به خارج کشور فراهم شود. اسدی، گل محمدی را از دیگر گیاهان دارویی و کم آب بر کشت شده در استان مرکزی عنوان کرد و گفت: دلیجان و نراق در این استان خاستگاه اصلی کشت این محصول در کشور به شمار می رود و کشت این محصول به دلیل نیاز کم به آب هر سال روبه افزایش است.وی ادامه داد: نیاز آبی گل محمدی حدود یک پنجم سایر گیاهان است و از صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به سایر کشت ها برخوردار است.معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی خاطر نشان کرد: ۶۵۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان به کشت گل محمدی اختصاص یافته است و سالانه حدود یک هزار و ۵۰۰ تن محصول از این اراضی برداشت می شود.اسدی گفت: استان مرکزی رتبه چهارم را در سطح زیر کشت گل محمدی کشور به خود اختصاص داده است.وی افزود: کشت گل محمدی در استان مرکزی برای ۵۰۰ نفر به صورت مستقیم و ۳۰۰ نفر به صورت غیر مستقیم اشتغالزایی کرده است.معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی اظهار کرد: افزایش کشت گل محمدی در استان توسعه کارگاه های فرآوری این محصول را به همراه داشته است و ۶۰ کارگاه نیمه صنعتی و ۶ کارگاه مکانیزه عرق گیری در استان فعال است.اسدی ادامه داد: سرعت افزایش سطح زیر کشت محصول گل محمدی در استان مرکزی افزایش صادرات، در آمد اقتصادی و ارز آوری را برای استان به همراه دارد.وی خاطر نشان کرد: ۷۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان مرکزی به کشت سایر گیاهان دارویی از جمله آلوئه ورا، آویشن، گل گاوزبان، بارنج، پونه، زیره سبز، کدوی پوست کاغذی، کاسنی و سرخارگل اختصاص یافته است و ۴۵۰ تن انواع گیاهان دارویی در این اراضی تولید می شود.معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی از کشت گیاه دارویی فیسالیس (عروسک پشت پرده) برای نخستین بار در کشور در شهرستان زرندیه در سال گذشته خبر داد و گفت: این گیاه یکی از گونه های گیاهی مناطق نیمه استوایی و استوایی است و تقویت سیستم ایمنی و مقابله با سرطان ها از جمله خواص درمانی این گیاه است.
اسدی گفت: به دلیل خاصیت و اثرات دارویی مناسب گیاه فیسالیس در مناطق مختلف کشور به صورت گلخانه ای کشت می شود ولی در زرندیه برای نخستین بار در سطح کشور و فضای باز کشت شد و عملکرد برداشت بسیار بالایی داشت.
وی گفت: کشت سایر گیاهان دارویی در استان مرکزی برای ۱۰۰ نفر به صورت مستقیم و ۵۰ نفر به صورت غیر مستقیم اشتغالزایی کرده است.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی یاد آور شد: کشت گیاهان دارویی علاوه بر کاهش ۵۰ درصدی مصرف آب کشاورزی افزایش هشت تا ۱۰ برابری درآمد اقتصادی برای کشاورزان و بهره برداران را به همراه داشته و کشت این گیاهان دراولویت است.
اسدی خاطر نشان کرد: بیشترین صادرات گیاهان دارویی از استان مرکزی مربوط به گونه های تولیدی در عرصه های منابع طبیعی است.
وی ادامه داد: برداشت بی رویه این گیاهان در اراضی طبیعی استان مرکزی و صادرات خام این گیاهان به خارج از کشور توسط افراد سود جو صدمات جبران ناپذیری را به عرصه های طبیعی استان وارد کرده است.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی، گون و باریجه را از جمله گیاهان تولید شده در عرصه های منابع طبیعی این استان دانست و گفت: با توجه به رشد این گیاهان در ارتفاعات امکان تولید آن ها در عرصه های کشاورزی وجود ندارد.
وی ادامه داد: باریجه یکی از گیاهان خودرو در هرصه های طبیعی این استان است که علاوه بر خاصیت دارویی برای تیزکردن مته های حفر چاه های نفت، تقویت نوک هواپیماهای جت و سایر موارد در حوزه صنعت کاربرد دارد که بر اثر برداشت های بی رویه تولیدآن با مشکل مواجه شده است.
اسدی، نبود امکانات مناسب در زمینه مکانیزاسیون را از جمله مشکلات کشاورزان در این حوزه در استان مرکزی دانست و افزود: بیشتر عملیات برداشت گیاهان دارویی در عرصه های کشاورزی این استان به صورت غیر مکانیزه انجام می شود که این مهم کاهش سرعت توسعه تولید این گیاهان را در استان به همراه داشته است.
وی گفت: نیاز است کشور با الگو گیری از طب سنتی در زمینه کاهش داروهای شیمیایی، افزایش سلامت و افزایش و ایجاد اشتغال در جامعه تلاش بیشتری کند.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: استفاده از غذاهای سالم علاوه بر کاهش واردات داروهای شیمیایی، تضمین کننده سلامت جامعه، رشد علمی و اجتماعی برای جامعه است و می طلبداین مهم در کشور و استان مرکزی نهادینه شود.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی در این خصوص گفت: هزار و ۲۰۰ گونه گیاهی در این استان شناسایی و جمع آوری شده که بیش از ۲۲۷ گونه آن دارای خواص دارویی است.
محسن چقایی از تولید ۱۷ هزار و ۳۹۳ کیلوگرم گیاه دارویی کتیرا و باریجه سال گذشته در این استان خبر داد و افزود: این گونه های دارویی با بهره برداری از ۹ طرح در سطح پنج هزار و ۷۸۰ هکتار از اراضی شهرستان های استان تولید شده است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی ادامه داد: با بهره برداری از این طرح ها در راستای تحقق شعار سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال، در سال گذشته ۱۱ هزار نفر روز اشتغال در استان مرکزی ایجاد شده است.
چقایی خاطر نشان کرد: ۷۶۰ هکتار از اراضی استان با مشارکت بهره برداران در سال گذشته زیر کشت بذرهای گیاهان دارویی رفته و احیا شده است.
وی یاد آور شد: بر اساس سیاست سازمان و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی و با توجه به شرایط آب و هوایی و رویش استان از سال ۷۲ تاکنون قرارداد ۳۷ طرح بهره برداری از کتیرا و باریجه در سطح ۱۰۲ هزار و ۷۸۵ هکتار از اراضی استان شامل ۲۱ طرح در سطح ۵۳ هزار و ۸۵۸ هکتار باریجه و ۱۶ طرح در سطح ۴۸ هزار و ۹۲۷ هکتار کتیرا با متقاضیان منعقد شده که این مهم هرسال سطحی از اشتغال را در شهرستان های استان به همراه داشته است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی گفت: بر اساس سیاست های حفاظت و احیا، توسعه، بهره برداری و صادرات محصولات فرعی جنگل و مرتع، نیاز است افراد قبل از برداشت و یا خرید هر محصولی از ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ها استعلام کنند و هر برداشت فاقد مجوز، قاچاق محسوب شده و محصولات به نفع دولت ضبط می شود.
چقایی خاطر نشان کرد: مطابق ماده سه قوانین حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع کشور و ۶۹۰قانون مجازات اسلامی برداشت هر گونه گیاه دارویی و مرتعی بدون مجوز ممنوع و پیگرد قانونی دارد.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک گفت: در تحقیقات متعدد این مرکز پنج گونه دارویی سازگار با اقلیم استان و با بیشترین بازدهی شناسایی و معرفی شده است.
محمود حق شناس افزود: ۱۴۴ گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شده است که حدود ۹۰ گونه آن در ایستگاه علی آباد اراک کشت می شود و این گیاهان از نظر سازگاری با منطقه، میزان تولید و میزان مصرف آب مورد بررسی قرار می گیرند.
وی ادامه داد: بر اساس تحقیق های انجام شده برای شناسایی بذور گیاهان دارویی دارای فلور بسیار غنی بر روی گونه های گیاهان دارویی منطقه ساوه پنج گونه گیاهان دارویی از خانواده نعناع (Lamiaceae) با ۶ جنس، خانواده کاسنی (Asteraceae)باپنج جنس، خانواده های چتریان (Apiaceae)، پروانه آسا (Papilionaceae)و اسپند (Zygophylaceae)با سه جنس بیشترین تعداد گیاه دارویی و بازدهی را داشتند.
وی ادامه داد: برای شناسایی این گونه ها گیاهان دارویی از نظر نام علمی، جنس، گونه، نام فارسی و محلی گونه، محل پراکنش گیاه، ارتفاع محل جمع‌آوری از سطح دریا، اثر درمانی گیاه، نحوه مصرف و اندام دارویی مورد بررسی قرار گرفت.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک خاطر نشان کرد: در این تحقیق ۳۶ جنس متعلق به ۱۶ خانواده دارای خواص دارویی شناسایی شد و در زمان رسیدن بذور از نقاط مختلف منطقه جمع‌آوری و پس از ثبت مندرجات شناسنامه استاندارد گیاه، برای حفظ و نگهداری به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مرکز منتقل شد.
حق شناس افزود: این گیاهان پس از خشک کردن و بوجاری در پاکت های کاغذی با درج اطلاعات کامل برای نگهداری در بانک ژن، به موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور منتقل شد.
وی ادامه داد: در بانک ژن گیاهی نمونه های بذر برای شکستن خواب (دورمانسی)، در شرایط مختلف شامل دماهای مختلف سرما، روش های فیزیکی و شیمیایی تحت آزمایش قرار گرفت و بر روی بذور مورد آزمون جوانه زنی در طرح های تکرار دار به روش اتحادیه بین المللی تست بذر (ISTA) انجام شد.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک گفت: همچنین برای افزایش بهره وری هرچه بیشتر از گیاهان دارویی ۲ گونه دارویی آویشن سازگار با اقلیم استان در این ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی استان تولید و معرفی شد.
حق شناس افزود: آویشن دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) حاصل کار تحقیقات پنج ساله بر روی گونه های مختلف این نوع گیاه دارویی است که شناسایی و معرفی شده است.
وی، افزایش عملکرد در گونه آویشن دنایی و باغی در واحد سطح نسبت به سایر گونه های این گیاه دارویی را از مهمترین مزیت این گونه ها دانست.
وی ادامه داد: بیشترین وزن خشک در گونه های دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) به ترتیب با ۲ هزار و ۹۸۸ و ۲ هزار و ۲۷۳ کیلوگرم در هکتار مشاهده شده است.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک بیان کرد: افزایش عملکرد حداقل ۵۰۰ کیلوگرمی در هکتار از مزارع استان، افزایش درآمد ۵۰ میلیون ریال به ازای هر هکتار و نیاز کم به آب با بهره وری بالا از جمله مزایای اقتصادی این گیاه است و علاوه برآن خواص آنتی بیوتیک این گونه از آویشن برای طیور و پرندگان نسبت به سایر گونه های آن بیشتر است.
حق شناس، تعیین سازگاری، معرفی مناسب ترین رژیم پلاسم(تنوع موجود در گونه گیاهی و محل نگهداری گونه ها) گونه های مختلف آویشن با اقلیم استان مرکزی و توسعه کشت گیاه دارویی آویشن در این استان از جمله اهداف این تحقیق در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک عنوان کرد.
وی ادامه داد: روند تحقیقات این طرح ها تمام شده و این گونه ها از گیاهان دارویی در مرحله تجاری سازی قرار دارد.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک یادآور شد: آویشن یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است که خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی دارد و وجود تیمول و کارواکرول( از اجزای گیاه آویشن) در آویشن موجب شده که این گیاه از قرن شانزدهم میلادی به عنوان یک گیاه دارویی معرفی و در تمام لیست های دارویی مورد تایید و مورد نیاز موسسه های معتبر به عنوان گیاه دارویی مهم یاد شود.
استان مرکزی با وجود صنعتی بودن در زمره ۱۰ استان نخست کشور در بخش کشاورزی است که ۹۰ هزار بهره بردار شامل ۲۰ درصد شاغلان استان در این حوزه فعال هستند.
۶۷۰ هزار هکتار اراضی باغی و کشاورزی در استان مرکزی وجود دارد که یک و ۲ دهم درصد تولیدات کشاورزی مازاد بر نیاز استان به سایر مناطق ارسال می شود.
استان مرکزی با تولید حدود ۵۴ هزار تن گوشت سفید، ۵۳ هزار تن تولید گوشت قرمز، ۳۲۰ هزار تن شیر، حدود ۴۱ هزار تن تولید تخم مرغ از جایگاه ویژه ای در تولیدهای بخش کشاورزی و دامداری در سطح کشور برخوردار است.
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، وجود شعبه ششم تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، وجود ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی نیز از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مرکزی است.